Gelişim; fiziksel, zihinsel, sosyal ve ahlak gelişimi gibi çeşitli temel boyutlardan oluşan karmaşık bir süreçtir ve bu alanlar birbirleri ile etkileşim içinde gelişir (Jung, 2016). Gelişim dönemleri, bireyin temel taşlarını oluşturan ve kişiliğin oluşumunda kritik bir öneme sahip olduğu bir süreçtir. Bireyin gelişiminde ilk 72 ay, sağlıklı bir büyümenin gerçekleşmesi için çocuğun ebeveyne en yoğun ihtiyaç duyduğu dönemdir (Yavuzer, 2010).

Her çocuk kendine özgü öğrenme şekilleriyle farklı bir gelişim süreci içinde olsa da aynı yaş grubu çocukların benzer gelişimsel yapı taşlarını deneyimlediği unutulmamalıdır. Dolayısıyla, gelişim dönemleri içinde, çocukların ilgi ve ihtiyaçlarını tanımak, onlara rehberlik etmek ve sağlıklı bir birey olarak büyümelerine katkı sağlamak kritik bir öneme sahiptir.

3 Yaş Çocuğunun Gelişim Özellikleri (Yavuzer, 2010)

  • Benlik ve cinsiyet duygusu geliştirmeye başlar.
  • Bağımsız olarak merdivenden inip çıkabilir.
  • Parkta aletlere çeviklikle tırmanabilir.
  • Her iki elini kullanarak tahta küplerle köprü yapabilir.
  • İpliğe büyük boncuk dizebilir.
  • Benzer kart eşleşmesi yapabilir.
  • Adını, soyadını, cinsiyetini, yaşını söyleyebilir.
  • 10’a kadar sayabilir.
  • Yemek yerken çatal ve kaşık kullanabilir.
  • Oyuncaklarını toplayabilir

Ebeveynlere Öneriler

  • Çocuğun sorduğu sorulara basit, kısa, doğru ve anlaşılır şekilde cevap verin.
  • İnce motor becerilerini geliştirmek amacıyla boyama, kesme, resim yapma etkinliklerine yönlendirin.
  • Yönerge takip edebilmesi için nesneleri tanımlayarak ifade edin. Örneğin; “Bana kırmızı kalemleri ver” “Bana büyük mavi topları ver” gibi.
  • Sosyal, duygusal ve dil gelişimini desteklemek amacıyla yaşıtları ile vakit geçirmesini sağlayın.
  • Çocuğun yaşına uygun resimler içeren bir kitabı birlikte inceleyin. Çocuğa kitapla ilgili sorular sorarak neden- sonuç ilişkisi kurmasına, olayları doğru şekilde sıralamasına yardımcı olun.
  • Sözel olarak ifade ettiğiniz durumlara karşılık alamadığınızda yaparak gösterin.
  • Çocuğun bağımsızlık kazanmasını desteklemek amacıyla seçim hakkı verin. Örneğin; giyeceği kıyafeti seçmek, oyuncağı seçmek gibi.

4 Yaş Çocuğun Gelişim Özellikleri (Çelen, 1992)

  • Başkalarının hak ve istekleri olduğunu görür ve beklemeyi öğrenir. Paylaşma anlayışı gelişmiştir.
  • Ayak değiştirerek, kendi başına merdivenlerden yukarı çıkar ve aşağı iner (ya da koşarak inip çıkar)
  • Keskin, ani dönüşleri gerçekleştirir.
  • Tek ayağı üstünde durabilir.
  • Kalemi uygun şekilde tutabilir.
  • Resimleri anlaşılır şekilde çizebilir.
  • Yakın geçmişteki olayları arasında ilişki kurarak anlatabilir.
  • 20’ye kadar sayabilir.
  • Ellerini yıkar ve kurulayabilir. Dişlerini fırçalayabilir.

Ebeveynlere Öneriler

  • Çocukla konuşurken tam ve düzgün cümleler kurmaya özen gösterin.
  • Çocuğun sosyal, duygusal, fiziksel ve bilişsel gelişimine uygun etkinlikler planlayın.
  • Tüm sorularını sabırla yanıtlayın. Dış dünyayı sizin aracılığınızla öğreneceği için zenginleştirilmiş yakın çevre ortamı sunun. Örneğin; birlikte yürüyüş yaparken sonbaharı anlatın.

5 Yaş Çocuğunun Gelişim Özellikleri (Yavuzer, 2006)

  • İlk çocukluk evresinin altın yaşı olarak nitelendirilir. En belirgin özellikleri arasında, yeterli ve dengeli oluşu gelmektedir.
  • İnce bir çizgi üstünde kolaylıkla yürüyebilir.
  • Oldukça çevik bir biçimde parmak uçlarında koşabilir. Tırmanma, kaydıraktan kayma, sallanma gibi pek çok hareket becerisini yapabilir.
  • Tutuşu ve kavrayışı güçlüdür.
  • Kabul edilmiş kurallarca uygun bir konuma yerleştirilerek oyun oynayabilir.
  • Baş, gövde, bacak, kollar ve bütün yüz özellikleri tanınabilir bir adam çizebilir.
  • Bakarak aynı şeklin çizimini yapabilir.
  • Birkaç harfi kendiliğinden yazabilir.
  • Bıçak ve çatal kullanır.
  • Saat kavramı gelişir, günlük programla ilişkisini anlar.
  • Kendinden küçük çocuklara ve hayvanlara karşı koruyucu bir yaklaşım içindedir.
  • Duygu paylaşımı yapar, üzgün birini rahatlatmaya çalışır.

Ebeveynlere Öneriler

  • Ebeveynler çocuğun sorularına bıkmadan cevap verip, olayları sebep- sonuç ilişkisi içinde anlatırsa; hem çocuğun sözcük bilgisini artırmış ve merakını gidermiş, hem de olayları birbirine bağlamasına yardımcı olur. Örneğin; “Neden oyuncaklarımı toplamalıyım?” sorusuna “Oyuncaklarını toplarsan, odan daha düzenli olur ve bir dahaki sefere oynamak istediğinde istediğin oyuncağı hemen bulabilirsin. Ayrıca, oyuncaklarına da zarar gelmemiş olur” şeklinde açıklayıcı bilgi verin.
  • Çocuğun göz- el koordinasyonu ve ince motor becerisini geliştirmek için ucu küt bir makas verilerek dergilerden resim kesmesini istemek, oyun hamuru ile oynamasını sağlamak, ipe düğüm atmasını ve çözmesini istemek gibi çalışmalar yaptırın.

“Her çocuk, kendisinin önemli olduğunu, istenildiğini ve bir şeyler yapabileceğini hissetmelidir. Güven ve yeterlilik duyguları, başarıda önemli rol oynarlar. Okula kendileri hakkında olumlu duygularla başlayan çocuklar şanslıdırlar. Kabul edildiklerini bilirler, nasıl başarılı olacaklarını öğrenmişlerdir” Clay

6- 9 Yaş Çocuğunun Gelişimsel Özellikleri (Gander ve Gardiner, 1993)

  • Motor ve dil gelişimi açısından büyük aşamalar kaydetmiş ve dengenin gelişmesi sonucu hızlı yürüyebilen, futbol oynayabilen, göz- el koordinasyonu gelişmiş bir birey haline gelmiştir.
  • Küçük kaslar oldukça gelişmiş olduğundan diğer yaşlara oranla el işlerinde daha beceriklidir. Kesip yapıştırır, boyama- resim yapar, araç ve gereçleri iyi kullanabilir.
  • Sözcük dağarcığı 10.000 sözcüğe kadar ulaşabilir.
  • Harfleri yazmaya çalışır, bazılarını ters yazar, ad- soyadına ek olarak birkaç harf eksik/fazla yazabilir (İlkokul 1. Sınıfta gözlemlenebilir).
  • Sorumluluklarını yapar, söylenenleri dinler, dikkat süresi uzar.
  • İlkokul dönemi, okul öncesi döneme kıyasla, çocuğun daha çok sayıda arkadaşla ilişki kurduğu, bireysel oyunun yerini grup oyunlarının aldığı, sosyal bilincin artarak çocuğun bağımsız şekilde hareket edebildiği bir dönem olarak göze çarpmaktadır.
  • Öğrenmek ve üretmek için güdüsü çok fazladır. Bu çağ çocukları, konuşmaya, tekrarlamaya ve araştırmaya çok meraklıdır.
  • Durmadan bir şey öğrenmek, yeni bir şey denemek, beceri kazanmak, üstünlük göstermek isterler. Övünmekten hoşlanırlar. Akranları ile hem arkadaşlık kurma isteği vardır, hem de onların arasında bir beceri ve yetenek üstünlüğünü gösterme çabasındadırlar.
  • Bu dönemin başında kız ve erkek çocuklar birbiriyle oynamaya devam etseler de genel olarak en yakın arkadaşlarını kendi cinslerinden seçerler. Bu çağın sonuna doğru kız ve erkek çocukların ilgileri ve oyun etkinlikleri ayrılmaya başlar. Kızlar ve erkekler ayrı gruplar halinde birbirlerinin karşısına çıkar ve aralarında tartışmalar ve anlaşmazlıklar olabilir.
  • Küçük grup oyunlarını severler, ancak bu devrede ahlaki gelişim yönünden kuralları kesin ve değişmez olarak algıladıkları için, grup oyunlarında kuralların değiştirilmesine tepki verirler.
  • İki akran oynarken her şey yolundadır ancak üçüncü birinin oyuna girmesi işleri karıştırabilir. Burada daha çok birinci tercih olamama kaygısı hakim olabilir. Bu yaş çocuklarının hemen hepsinde arkadaşları tarafından ilk tercih edilen kişi olma isteği vardır.
  • Eleştirilere karşı çok hassastır. Özellikle öğretmen, onlar için hayatlarındaki en önemli kişilerden biridir. Ondan gelecek destek ve övgü çocuklar için çok önemlidir.
  • Kolayca motive olurlar. Sadece yapılması istenilen şeyin, nasıl söylendiği önemlidir. Hemen heveslenirler ama bu hevesleri kısa sürebilir.
  • Karşılarındaki kişilerin duygularına karşı çok hassastırlar. Özellikle yakın çevrelerini “hayal kırıklığına uğratmaktan” çok korkarlar.
  • Aile içinde olan biteni izlemeye başlar ve gerginliklerden uç sonuçlar çıkarabilirler. Örneğin; anne-babanın basit bir tartışmasını boşanmayla sonuçlanabilecek trajik bir olay olarak algılayabilir; kendilerine suçlanma payı çıkarıp, kaygı duyabilirler.
  • Soyut kavramları anlamakta güçlük çekerler. Yaparak yasayarak daha iyi öğrenirler.

Ebeveynlere Öneriler

  • Akademik gelişimde anne- baba tutumu destekleyici olmalıdır.
  • Çabalarının saygıyla karşılandığı anne- baba tarafından hissettirilmeli, pekiştirilmeli ve desteklenmelidir.
  • Çocuğun potansiyelini bilerek beklenti düzeyi gerçekçi olmalıdır.
  • Çocuk, çok çalışmak yerine “verimli çalışmak” ve “programlı yaşama” özendirilmelidir.
  • Evde rutinler oluşturulmalıdır ve teknoloji kullanımı kontrol edilmelidir.
  • Okul dönüşü “günün nasıl geçti?” sorusu ile başlanmalı, ilgi alanı akademik başarı değil çocuğun kendisi olmalıdır.
  • Akşamları kitap okuyarak (model olarak), çocuk kitap okumaya özendirilmelidir. Çocukla birlikte okumak, çocuğun kelime dağarcığının genişlemesini ve yaşadığı çevreye dair yeni bakış açıları geliştirmesini sağlar.
  • Çocuğun ilgi ve yetenekleri doğrultusunda sosyal, duygusal ve fiziksel gelişimi için okul dışı sosyal faaliyetlere katılımı desteklenmelidir.
  • Çocuğa yaş dönemi özelliklerine uygun oyuncaklar alınmalıdır. Çocuğun okula başlaması artık oyuna ihtiyacı olmadığı anlamına kesinlikle gelmemektedir.
  • Çocukta görmek istenilen davranışlar fark edilip takdir edilmeli, istenilmeyen davranışların sonuçlarıyla çocuklar baş başa bırakılmalıdır.
  • Çocuktan, potansiyelinin üzerinde bir beklentiye girilmemelidir. Sonuç değerlendirmesi değil süreç değerlendirmesi yapılarak gösterdiği çaba takdir edilmelidir. Aksi hâlde yetersizlik duygusu gelişebilir. Bu durum da başarısızlık korkusuyla kaçınma sonucunu doğurabilir.
  • Çocuğa sevgi, ilgi gösterip zaman ayrılmalıdır. Aile üyeleri birlikte zaman geçirmeli ve faaliyetler yapmalıdır.
  • Çocuğun yaşamıyla ilgili problemleri çözmesi için fırsatlar verilmelidir. Çocuk problemi çözemiyorsa katkı sağlayıp problemi kendisinin çözmesi için cesaretlendirilmelidir.
  • Çocuğa bağımsızlık kazandırılırken diğer yandan sorumluluk bilincinin geliştirilmesi, çocuğun kendine güvenini pekiştirir.
  • Çocuğun okulu ile iş birliği kurulmalı, okuldaki etkinliklere katılıp öğretmenleri ile iletişim hâlinde olunmalıdır.

KAYNAKÇA

  • Gander, M. J. ve Gardiner, H. W. (1993). Çocuk ve ergen gelişimi. (Çev: B. Onur). Ankara: İmge Kitabevi.
  • Gazioğlu, A. E. (2011). 0- 18 Yaş Gelişimi. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı.
  • Jung, C. (2016). Kişiliğin Gelişimi (Çev: D. Olgaç). İstanbul: Pinhan Yayıncılık
  • Yavuzer, H.(2006). Çocuk Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi
  • Yavuzer, H. (2010). Çocuğun İlk 6 Yılı. İstanbul: Remzi Kitabevi